In NRC: AI lost problemen van UWV niet op

WIA-uitkeringen zijn verkeerd toegekend. Met AI wil het UWV die fouten nu sneller opsporen. Maar die aanpak deugt niet, schrijf ik in NRC.

AI als oplossing voor WIA-problematiek

Er ging iets goed mis bij de toekenning van arbeidsongeschiktheidsbeoordelingen bij het UWV. Mogelijk zijn tienduizenden mensen de dupe van foute berekeningen van de WIA. Daardoor zijn mensen in hun bestaanszekerheid geraakt, zo zegt ook de verantwoordelijke minister. Mensen hebben hun huis moeten verkopen, zijn lichamelijk en geestelijk gesloopt en soms zijn gezinnen uit elkaar gevallen, zo bleek uit onderzoek van het AD begin deze maand.

Hoe transparant is AI?

Deze aanpak, waarbij software bepaalt welk dossier een tweede beoordeling krijgt, is echter niet zonder risico. Die zorgt voor willekeur, want WIA-gerechtigden moeten maar net het geluk hebben dat hun dossier door AI wordt ontdekt en het is onbekend welke criteria gebruikt worden door de software. Het risico bestaat dat een WIA-gerechtigde die jarenlang geen arbeidsongeschiktheidsbeoordelingen heeft ontvangen niet ontdekt wordt door AI en nog langer op hulp moet wachten.

Daarbij is de gekozen oplossing niet transparant, omdat het voor burgers onmogelijk is om te ontdekken waarom zijn of haar dossier wel of niet door AI is gespot. Dat is problematisch. Bovendien is het de vraag hoe deze keuze zich verhoudt tot de Europese AI-verordening, waarin staat dat individuen niet onderworpen mogen worden aan een beslissing die gebaseerd is op louter geautomatiseerde processen (zoals algoritmen).

Meer kosten

Met behulp van slimme software automatiseert de instantie het opsporen van foute dossiers, waardoor het wegwerken van de WIA-achterstand sneller en goedkoper verloopt. Althans, zo lijkt het. De vraag is of de belastingbetaler op de lange termijn niet meer kosten maakt. Bij de controle op kindertoeslagen zijn er algoritmes ingezet met dezelfde motieven. Maar we weten allemaal hoe dat afliep: de inzet van algoritmes mondde uit in de Toeslagenaffaire, die zorgde voor ongekend leed bij onschuldige burgers. De overheid heeft negen miljard euro (!) aan compensaties gereserveerd. Dat is bepaald niet kosteneffectief.

Wat problematisch is aan deze aanpak, is dat de inzet van AI andere oplossingen overschaduwt. Zo komen fundamentelere vragen niet meer aan bod: waarom staat het UWV op zo’n grote afstand van het ministerie en waarom wordt er niet meer budget vrijgemaakt voor uitvoeringsinstanties in financiële nood? Dat zijn vragen die niet het UWV, maar de politiek zich mag stellen.

Taken automatiseren met AI

Het kan ook anders. AI kan taken automatiseren, zoals het UWV nu doet. Maar AI kan ook de vaardigheden van professionals vergroten. Dat laatste is zinniger. Op deze manier kost het beoordelen van een dossier mogelijk niet uren, maar minuten. Laat vervolgens een UWV-werknemer het dossier nogmaals doornemen en beoordelen of de WIA-uitkering correct is toegekend, zodat elk dossier aan bod komt.