Kunstmatige intelligentie (AI) neemt steeds meer taken van ons over. In deze keynote (en/of blog) probeer ik een antwoord te geven op de vraag of AI schrijvers overbodig maakt.
Al lange tijd dichter
Ik ben een dichter en kan daar verder ook weinig aan doen. Ik schreef mijn eerste gedichten in mijn pubertijd, ik wilde rapper worden, maar miste gevoel voor ritme, iets wat iedereen die mij heeft zien dansen direct gelooft. Toen ik achttien was, won ik talentenjacht Kunstbende met een gedicht over de suburbs, in hetzelfde jaar dat Lieke Marsman meedeed. Ik ben er nog steeds trots op dat de nachtburgermeester van Rotterdam, Jules Deelder, in Amsterdam een Amsterdammer uitriep tot winnaar van Kunstbende.
Sindsdien stond en sta ik geregeld op podia en publiceer poëzie en proza. In 2021 kwam dan eindelijk mijn poëziedebuut uit, een dichtbundel over technologie, met de titel Dit algoritme deugt niet. Ik maakte me zorgen over de invloed van technologie op ons dagelijks leven. Denk aan nepnieuws, de verkiezing van Trump en de Brexit. Denk aan het algoritme van de Belastingdienst dat racistisch bleek te zijn. Denk aan de bestorming van het Capitool. Denk aan filterbubbels.
Dit algoritme deugt niet
Dit algoritme deugt niet neemt je mee langs de alledaagse voordelen van handige apps en goede content. Ruilen we onze autonomie in voor een leven zonder fouten? Zijn we gelukkiger als we ons leven efficiënter inrichten, ons niet meer vervelen? Moeten we blij zijn met platforms als Uber? Om je een indruk te geven van waar ik het over heb, deel ik graag het eerste gedicht uit de bundel.
Poëzie verandert de wereld niet
Ik hoop met mijn bundel je stil te laten staan bij hoe technologie onze maatschappij vormgeeft. Maar zoals een artikel op de Speld treffend verwoordde: neoliberalisme overleeft ternauwernood kritische poëziebundel. Daarom schrijf ik tegenwoordig met name non-fictie; op 4 november komt mijn volgende boek uit, Niet appen tijdens het eten, een moderne etiquette-gids, die je leert hoe je bewuster omgaat met technologie.
Ik las vaak hoe AI, kunstmatige intelligentie, ons werk overneemt. Daarom was ik benieuwd of ik ook mezelf overbodig kon maken door middel van AI. Van alle kunstvormen die er zijn, is poëzie anders dan andere kunstvormen. Het brengt het menselijk potentieel tot uitdrukking, vergt aandacht en verbeeldingskracht, dat geldt voor makers als lezers van poëzie. Poëzie valt niet te automatiseren. Toch?
Aan de slag met AI
Ik ben al tijden onder de indruk van de nieuwste vorm van kunstmatige intelligentie, GTP3. Deze AI schreef een aflevering van mijn favoriete podcast; Podcast Over Media, POM, met Alexander Klöpping en Ernst Jan Pfauth. Ik had pas na een kwartier door dat ik naar een aflevering luisterde die door computers gemaakt was. Ik besloot het experiment aan te gaan met dezelfde GPT-3. Niet iedereen kan zomaar gebruikmaken van GPT-3. Gelukkig zijn er API’s zoals Copy.AI die deze AI toegankelijk maken.
Copy.AI helpt je vooral bij het schrijven van marketingteksten zoals persberichten of Facebook-advertenties en mist een knop voor AI-poëzie. Het systeem werkt eenvoudig en intuïtief: je vult een oorspronkelijke tekst in en er rolt een variatie op deze tekst uit het systeem.
AI maakt nieuwe teksten
Welke output levert Copy.AI? Een voorbeeld ter illustratie. Dit Algoritme Deugt Niet begint met een gedicht over clickbait en dat men zoveel mogelijk volgers wil verzamelen om daar een verdienmodel van te maken. Dat gedicht vind je hierboven.
Ik gebruikte de titel van het gedicht (‘Ik weet wat je hier doet’) en de volgende regels als input:
“Bekijk het uitgelekt fragment waarin
Jort Kelder bekent dat hij frequent
niet in bitcoin maar in dit gedicht belegt”
De output van het systeem vind je hieronder. De eerste variatie is niet erg spannend, deze zin is minder poëtisch en wijkt amper af van het origineel. Maar Wat Er Toen Gebeurde Zal Je Verbazen! Bij de tweede output ontstaat er een verhaal waarin Klaas Dijkhoff figureert (?!).
Blijkbaar werkt GPT-3 met semantische codes. Jort Kelder en Klaas Dijkhoff zijn waarschijnlijk delen van eenzelfde woordweb. Mark Rutte is de beste vriend van Jort Kelder en Dijkhoff was destijds partijgenoot van Mark Rutte. Ze vormen vast punten in een netwerk.
De database moet erg slim, actueel en omvangrijk zijn: Nederland is een relatief beperkte markt, maar er is genoeg data gebruikt om Kelder en Dijkhoff in een rijtje met soortgelijke of inwisselbare woorden te zetten.
Wat scoort beter: mens of AI?
De 30 gedichten uit Dit Algoritme Deugt Niet liet ik bewerken door Copy.AI; deze AI-poëzie en het originele werk deelde ik via Instagram. Er is een grote gemeenschap van poëzie-liefhebbers op Instagram, die elkaar vinden dankzij hashtags als #instagedicht en #dichtersvaninsta. Zo kwam ik al snel in contact met mijn doelgroep. Hoera, social media.
Dus, voor het volledige Droste-effect: ik maakte gedichten over algoritmes, liet ze bewerken door algoritmes en verspreidde die via het algoritme van Instagram. Dat alles om te ontdekken: wie scoort er beter, de robot of ik?
Dat wisselt, zo blijkt. Dat kan te maken hebben met de opmaak: mijn eigen werk post ik als compleet gedicht van minstens veertien regels en is dus minder helder en overzichtelijk. Dat zorgt vast voor minder interactie. Maar ook als ik een gedicht ‘opknip’ in verschillende afbeeldingen (12 likes), scoor ik niet altijd beter dan de AI-poëzie die daarop geïnspireerd is (11 en 15 likes). Met andere woorden: de robot wint, de mens scoort niet altijd beter dan machine.
Eerder AI experiment
Ik bleek niet de enige te zijn die benieuwd was of AI goede gedichten kan maken. Dit is P.C. Hooftprijs-winnaar Gerrit Krol. Hij pionierde 50 jaar geleden al met een soortgelijke manier van dichten. Hij was in het dagelijks leven programmeur bij Shell en maakte een primitievere vorm van AI, door woorden en woordsoorten te rubriceren en via stroomdiagrammen tot een zin te laten komen.
Hij doopte zijn experiment APPI: Automatic Poetry by Pointed Information. Erg tevreden was hij niet met zijn output; hij noemde het een ‘grap die mislukt is’. Volgens Neerlandici leert het experiment ons dat poëzie gekenmerkt wordt door ambiguïteit, humor en het inzetten van onpoëtisch materiaal. “Wanneer je de onzekerheid uitbant, kun je nooit meer poëzie krijgen, dát is de les van APPI.”
AI wordt slimmer
Er kan een boel gebeuren in 50 jaar. AI wordt slimmer. Ik voerde de volgende tekst in: “Je staat in het laatste blauw van de dag in het benauwend laagland. Je bent een bushalte”. Dit is wat de AI ervan maakte.
Wat Krols AI niet lukte, lukt GTP-3 wel. De regels in dit gedicht zijn:
- Absurdistisch, want niemand is een bushalte
- Paradoxaal: een besneeuwde woestijn
- Realistisch: je kan je bepaalde zaken wel voorstellen, zoals een bushalte die maar één keer per jaar gebruikt wordt.
- Dramatisch. Dat er op zo’n hete plek als een woestijn sneeuw is, onderstreept hoe eenzaam (want: koud) het er moet zijn. Dat is trouwens ook tamelijk paradoxaal.
Met andere woorden: de tekst is ambigu, het verbeeldt iets anders dan wat het is. De tekst gaat over eenzaamheid en drukt die eenzaamheid letterlijk en figuurlijk uit. Dat is anders dan het originele gedicht.
Je kan bovenstaande uiting volwaardige poëzie noemen. Eerlijk gezegd vind ik het geschetste beeld meer zeggingskracht hebben dan de input, mijn werk.
AI maakt mij overbodig
Het werken met het algoritme van Copy.AI wijst me erop dat ik zelf niet meer nodig ben, precies zoals ik in mijn gedichten probeer te verwoorden. Hoe interessant dat als abstract concept ook is, het is allesbehalve geruststellend om te ervaren dat je als maker weg-geautomatiseerd wordt. Het werk van het algoritme scoort meer likes en is soms poëtisch te noemen.
Wat betekent dat voor contentmakers? Ik denk dat onze rol verandert van creator naar curator. Zoals ook de afbeelding boven dit bericht trouwens gemaakt is door AI. Je kan inmiddels afbeeldingen en video’s maken door een regel tekst aan te leveren. Eerst zijn de schrijvers aan de beurt, daarna de designers en filmmakers. De gouden handel van nu: de verkoop van originele briefings voor AI, zodat je de meest spannende AI-creaties kan gebruiken. En dit is pas het begint.
