In het vakblad voor ingenieurs, De Ingenieur, riep ik op tot een kritischere blik op AI. En nuanceer ik het beeld dat robots ons werk overnemen; ze veranderen het. Tijd voor een nieuw verhaal over AI.
Veel mensen geloven dat robots ons werk overnemen. Dat is niet helemaal waar: robots veranderen ons werk. Bovendien is het hoog tijd om kritischer te zijn op de algoritmes waarmee samengewerkt wordt.
AI komt er aan
De krantenberichten en knallende presentaties van trendwatchers liegen er niet om: de wereld verandert in rap tempo. Sneller dan ooit zelfs. Kunstmatige intelligentie komt eraan en zal de wereld overnemen. Denk maar aan films als The Matrix en Terminator. Een chatbot van Google zou volgens de ontwikkelaar een vorm van bewustzijn hebben gehad, net zoals de mens. Het duurt niet lang voor robots ons werk overnemen en de mens overbodig is.
Dit verhaal – de robots komen eraan – is inmiddels zo vaak herhaald, dat het voor veel mensen heel aannemelijk is. Er zit ook een kern van waarheid in. Wie naar de supermarkt gaat, ziet dat zelfscankassa’s de plek van kassières hebben overgenomen. Wie de klantenservice van een bedrijf probeert te bereiken, communiceert vaak eerst met een chatbot die de meest simpele vragen beantwoordt. Sommige liedjes of krantenberichten worden gemaakt door AI. Er is zelfs een songfestival voor AI-gegenereerde muziek.
Experiment met AI
Toch bestaan die zelfscankassa’s niet zonder menselijk personeel: de boodschappen van klanten worden steekproefsgewijs gecontroleerd. Doordat zelfscankassa’s een deel van het werk overnemen, verandert de baan van kassière naar die van boodschappen-controleur. Doordat chatbots simpele vragen beantwoorden, verandert de baan van klantenservicemedewerker naar medewerker-voor-de-moeilijkste-vragen.
Zelf heb ik geëxperimenteerd met een vorm van AI (GPT-3) die mijn gedichten veranderde in nieuwe poëzie. Dat leerde me dat de baan van schrijver verandert van componist naar curator. Een algoritme bedenkt nieuwe content en de kunstenaar bepaalt welke creaties de moeite waard zijn om te delen. Ik werd niet overbodig, ik kreeg ander werk.
Businesscase van AI
Robotisering blijkt ook niet plaats te vinden als de arbeidskosten erg laag zijn. In het Verenigd Koninkrijk zijn twintigduizend mensen werkzaam als autowasser, waarvan maar duizend in een wettig dienstverband. Vroeger werden Britse auto’s gewassen door machines, maar van de negenduizend autowasstraten zijn er nog maar 4200 over. Dat is minder dan de helft.
Het werk van autowassers valt prima te automatiseren, want het werk bestaat uit repetitieve handelingen. Waarom gebeurt dit niet? Omdat de investering zich pas heel laat terugverdient; het is op korte en middellange termijn goedkoper om een paar mannen in een niet-wettelijk dienstverband met een tuinslang aan het werk te zetten. Als arbeid maar goedkoop genoeg is, wordt er niet geautomatiseerd.
Tijd voor een nieuw verhaal
Feit is dat er steeds vaker met robots en algoritmes wordt gewerkt. Toch blijkt men niet kritisch genoeg op de werking van algoritmes. Een voorbeeld: de Belastingdienst gebruikte een algoritme om te bepalen wie er extra op fraude gecontroleerd zou moeten worden. Dit algoritme bleek racistisch; haast alle schachtoffers van de toeslagenaffaire zijn allochtone Nederlanders. Was het algoritme van de Belastingdienst kritischer gevolgd, dan was de toeslagenaffaire voorkomen.
De Matrix-achtige les is niet dat robots de mens overbodig maken. De les is dat blindelings vertrouwen op AI rampzalige gevolgen kan hebben. Het is tijd dat er meer aandacht is voor dat verhaal over AI en robotisering.